Ο σιωπηλός άγνωστος της Αγίας Γραφής, Άγιος Ιωσήφ ο Μνήστωρ
Θέατρο δράσης είναι η γέννηση του θείου βρέφους και τόπος της υπερφυσικής συνάντησης Θεού και ανθρώπου ένα στάβλος, μια άθλια φάτνη: «Όλα πτωχείας εχόμενα, όλα πενίας γέμοντα».
Μέσα στις ιδιαίτερες αυτές συνθήκες πρωτοφανούς ένδειας τελεσιουργείται το παραδοξότερο ίσως μυστήριο, η «Παρθένος τίκτει»: ο «αχώρητος παντί, χωρείται εν γαστρί». Τα πρόσωπα που παρίστανται και προσκυνούν το θαύμα πολλά.
Ξεχωριστή και κεντρική, η θέση της Παναγίας Μητέρας. Ο μνήστωρ Ιωσήφ κάθεται κάπως απόμακρα, έξω από τη φάτνη, για να διατρανώνεται η πίστη στην άμωμη σύλληψη και την απείρανδρη γέννηση του Ιησού. Ο ρόλος του στο μυστήριο της εναναθρωπήσεως καθοριστικός. Η διακονία του, πράξη μεγαλειώδης. Στο πρόσωπό του ο «απάτωρ» Ιησούς βρίσκει τον ανθρώπινο πατέρα και στην αγκαλιά του προστασία, φροντίδα και αφοσίωση. Ο Ιωσήφ είναι ο εκλεκτός του Θεού, ο οποίος του εμπιστεύθηκε αυτό που κανείς άλλος δεν ήταν άξιος να αναλάβει.
Δεν είναι γραμματικός, δεν είναι νομοδιδάσκαλος, δεν είναι ραβίνος ούτε τοπικός άρχοντας. Είναι ένας άσημος και φτωχός ξυλουργός, ένας άγνωστος και απλός άνθρωπος του λαού. Η αρετή του όμως τον έχει καταξιώσει ενώπιον του Θεού, που τον ξεχωρίζει μεταξύ των ανθρώπων για να διακονήσει το «πάντων θαυμάτων υπέρτερον θαύμα».
«Ανήρ δίκαιος» αποκαλείται στον ευαγγελικό λόγο ο Ιωσήφ, καθώς ήταν ένας άντρας ευσεβής, αγαθός, υπάκουος και ταγμένος στον Θεό. Η υπακοή όμως στο θείο θέλημα δεν μένει χωρίς αντίδραση: ταραχή, φόβοι, υποψίες, αμηχανία. «Ζάλην λογισμών αμφιβόλων», όλα θα τα ζήσει ο επίγειος πατέρας του Κυρίου κρατώντας τις αμφιβολίες για τον εαυτό του, χωρίς να τους δώσει ποτέ μορφή λόγου.
Φλέγεται μόνος στο καμίνι των σκέψεών του: «Μαρία, τι το δράμα τούτο, ό εν σοι τεθέαμαι;». Από τη στιγμή όμως που ο άγγελος του Θεού του αποκαλύπτει ότι το κυοφορούμενο έμβρυο είναι «Υιός Θεού διά Πνεύματος Αγίου», συνειδητοποιεί την πραγματική διάσταση του θαύματος των θαυμάτων. «Μπροστά στη διαδικασία της Σαρκώσεως δεν είναι παρά υπηρέτης των μεγαλείων του Θεού. Κλίνει γόνυ ευλαβικό στη θέληση του Κυρίου. Η καρδιά του και ο νους του ανοίχτηκαν προς το άρρητο Μυστήριο, το ακατανόητο θαύμα».
Ο Ιωσήφ συνειδητοποιεί ότι τα υπερφυσικά γεγονότα τον ξεπερνούν. Πλέον δεν αμφιβάλλει για το «πώς ο Άπειρος εν μήτρα εστί, πώς ο πάντα συνέχων κυοφορείται υπό γυναικός, πώς τίκτει η Παρθένος και μένει Παρθένος». Αυτά αφορούν στο άδηλο βάθος του μυστηρίου και η εγγενής αδυναμία του θνητού νου δεν του επιτρέπει να διεισδύσει εντός του. Του φτάνει όμως που το υπηρετεί με όλη του την καρδιά, με όλες του τις δυνάμεις.
Θα σταθεί αγέρωχα στο πλευρό της Παρθένου στις ώρες της κυοφορίας και της γέννησης. Θα οδοιπορήσει με το «Παιδίον και την μητέρα αυτού» γινόμενος πρόσφυγας στην Αίγυπτο για να το προστατεύσει από τους εχθρούς. Θα επιστρέψει κάποια στιγμή στην κακόφημη Ναζαρέτ, υπακούοντας και πάλι στη θεία βούληση, κάνοντας τα πάντα να αναθρέψει το θείο βρέφος με τον τρόπο που του αρμόζει.
Ο μοναδικός επίγειος πατέρας του ουράνιου υιού τα έκανε όλα σιωπηλά, αδιαμαρτύρητα και διακριτικά. Ούτε λέξη του δεν διασώζουν οι Ευαγγελιστές, καμιά έκφραση του θαυμασμού και του παραπόνου του, της απορίας ή της συμβουλής του. Ο Ιωσήφ πορεύεται στον ιστορικό χρόνο ολότελα σιωπηλός, αφήνοντας τα έργα του να μιλήσουν γι’ αυτόν.
Πρωτοεμφανίζεται στα Ευαγγέλια του Ματθαίου και του Λουκά και στο Κατά Ματθαίον η καταγωγή του φτάνει μέχρι και τον βασιλιά Δαυίδ. Ποιος ήταν όμως ο μεγάλος άγνωστος που παρέμεινε στο περιθώριο των Γραφών αν και αγιοποιήθηκε από τη χριστιανική εκκλησία ως το πιο άδολο παράδειγμα σιωπηλής διακονίας;
Μύθος και πραγματικότητα
Όλες μας οι γνώσεις για τον Άγιο Ιωσήφ τον Μνήστωρ, τον σύζυγο της Παρθένου Μαρίας και θετό πατέρα του Ιησού, προέρχονται από την Καινή Διαθήκη, αν και φαίνεται να περνά στα ψιλά γράμματα των Γραφών. Ο Παύλος στις επιστολές του δεν τον μνημονεύει καν, ούτε ο Μάρκος στο δικό του Ευαγγέλιο, που είναι το πρώτο Ευαγγέλιο του Κανόνα. Ο Ιωσήφ εμφανίζεται στην Καινή Διαθήκη στα κείμενα του Ματθαίου και του Λουκά, με τον Ματθαίο να τοποθετεί τις οικογενειακές του ρίζες σε ευθεία συνέχεια της γενιάς του βασιλιά Δαυίδ, αναφέροντας ότι καταγόταν από τη Βηθλεέμ αλλά ζούσε στη Ναζαρέτ.
Το πρόβλημα της ανεπάρκειας των πηγών που τον αφορούν περιπλέκεται ακόμα περισσότερο από τα λεγόμενα απόκρυφα κείμενα της χριστιανοσύνης, όπως το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου (του 2ου αιώνα μ.Χ.) και την Ιστορία του Ιωσήφ του Τέκτονος (του 4ου αιώνα μ.Χ.), που θολώνουν ακόμα περισσότερο τα ιστορικά νερά, καθώς τον παρουσιάζουν χήρο με παιδιά όταν γνώρισε την Παρθένο Μαρία, ισχυριζόμενα ταυτοχρόνως ότι ο Ιωσήφ έζησε μέχρι την ηλικία των 111 ετών. Η επίσημη χριστιανική εκκλησία δεν αποδέχεται όπως ξέρουμε τους ισχυρισμούς, αφήνοντας τη ζωή του επίγειου πατέρα του Ιησού από τη Ναζαρέτ στην αφάνεια.
Για τη χρονολογία γέννησης του Ιωσήφ δεν γνωρίζουμε τίποτα, παρά μόνο ότι γεννήθηκε στη Βηθλεέμ και βρέθηκε να κατοικεί στη Ναζαρέτ, όπου έβγαζε τα προς το ζην ως ξυλουργός. Ακόμα και αυτό όμως αμφισβητείται σήμερα από μερίδα βιβλικών ιστορικών, θεωρώντας πως η παρανόηση οφείλεται στη λανθασμένη μετάφραση της ελληνικής λέξης «τέκτων», η οποία περιγράφει το επάγγελμα του Ιωσήφ στην Καινή Διαθήκη.
Πράγματι, στη λέξη «τέκτων» δίνεται συνήθως η έννοια του ξυλουργού ή του οικοδόμου, αλλά η πιο ακριβής μετάφραση είναι αυτή του εργολάβου ή του αρχιτέκτονα. Αν λοιπόν ο Ιωσήφ ήταν αρχιτέκτονας, υποστηρίζει μερίδα μελετητών, τότε ανήκε σε ανώτερη κοινωνική τάξη, πράγμα που τον βοήθησε να μεγαλώσει τον Ιησού μέσα στις ανέσεις και να τον στείλει στα καλύτερα σχολεία της Γαλιλαίας. Η παρανόηση στο επάγγελμα του Ιωσήφ, σύμφωνα με αυτή τη σχολή σκέψης, έχει εξηγήσει λαθεμένα τον χαρακτήρα του Χριστού.
Τα Ευαγγέλια τον θέλουν ωστόσο ταπεινό ξυλουργό και άντρα δίκαιο και συνετό…
Ο γάμος με την Παρθένο Μαρία
Πριν η Θεοτόκος Μαρία γίνει δεκαπέντε ετών, και καθώς οι γονείς της είχαν στο μεταξύ πεθάνει, οι ιερείς του ναού της φρόντισαν να την αποκαταστήσουν. Προέκριναν ως καταλληλότερο σύζυγο τον Ιωσήφ από τη Ναζαρέτ. Ο αρραβώνας του Ιωσήφ με τη Μαρία ήταν ειδική περίπτωση, αφού κατά μία εκδοχή, η Παρθένος Μαρία δόθηκε στον Ιωσήφ ως μνηστή του από τον Άγιο Ζαχαρία, αρχιερέα του ναού και προστάτη της Παναγίας (θείου ουσιαστικά της Μαρίας και αργότερα πατέρα του Προδρόμου), με σκοπό ο Ιωσήφ να την προστατεύσει και όχι να την κάνει σύζυγό του.
Αυτή πρέπει να ήταν 12-13 ετών και εκείνος ηλικιωμένος και χήρος με παιδιά. Ο Ιωσήφ φέρεται να ήταν πατέρας επτά παιδιών από άλλη γυναίκα και από τα Ευαγγέλια ξέρουμε τα ονόματα των γιων του: Ιάκωβος, Ιωσήφ, Σίμων και Ιούδας. Τα Ευαγγέλια αναφέρουν και κόρες του, που όμως δεν κατονομάζονται, αν και φτάνουν σε μας από τη χριστιανική παράδοση: Εσθήρ, Μάρθα και Σαλώμη (η σύζυγος του Ζεβεδαίου και μητέρα των αποστόλων Ιάκωβου και Ιωάννη).
Αφού αρραβωνιάστηκε λοιπόν το ζευγάρι, ο Ιωσήφ ανακάλυψε την εγκυμοσύνη της. Όντας ευσεβής και μη θέλοντας να τη διαπομπεύσει, όπως μας λέει ο Ματθαίος (1:19), αποφάσισε να διαλύσει κρυφά τον αρραβώνα χωρίς επισημότητες. Τότε ήταν που εμφανίστηκε στο όνειρό του ο άγγελος Κυρίου και του αποκάλυψε την υπερφυσική και άμωμη σύλληψη της Παρθένου Μαρίας από το Άγιο Πνεύμα. Όταν ξύπνησε ο Ιωσήφ, έκανε όπως τον πρόσταξε ο άγγελος και πήρε στο σπίτι και υπό την προστασία του τη Θεοτόκο, όντας στο κατώφλι του γήρατός του.
Δεν είχε όμως συζυγικές σχέσεις μαζί της, καθώς το σχέδιο της θείας οικονομίας ήταν να αναδειχθεί ο Ιωσήφ σε προστάτη της Μαρίας και του θείου βρέφους. Γι’ αυτό και ήταν ο αρραβώνας απαραίτητος, για να καλυφθεί η υπερφυσική γέννηση του Ιησού. Έτσι ο Ιωσήφ υπήρξε απλώς μνηστήρας και ποτέ σύζυγος.
Ο Ιωσήφ λέγεται ότι πάλεψε πολύ με τον εαυτό του και τρίφτηκε με τους λογισμούς για την άμωμη σύλληψη του Ιησού, μέχρι να ξεκαθαρίσει τουλάχιστον την κατάσταση ο άγγελος. Δίκαιος και ενάρετος καθώς ήταν, πήρε το θείο μήνυμα και έδειξε το μεγαλείο της ψυχής του παραμένοντας σεμνός μνηστήρας της Θεοτόκου και ακόμα πιο σεμνός υπηρέτης του θαύματος. Ο άγγελος, αφού τον καθησύχασε («Μη φοβού»), του μίλησε για τη θαυματουργή σύλληψη του θείου βρέφους: «Το γάρ εν αυτή γεννηθέν εκ Πνεύματος εστίν Αγίου», πριν του αποκαλύψει το όνομα του παιδιού που θα γεννηθεί: «Και καλέσεις το όνομα αυτού Ιησού».
Ερμηνεύοντας το όνομα του βρέφους, ο άγγελος υποδεικνύει τη μεγαλειώδη αποστολή του Ιησού στη γη («Αυτός γάρ σώσει τον λαόν αυτού από των αμαρτιών αυτών»), προστάζοντας τον Ιωσήφ να πάρει υπό την προστασία του το θείο βρέφος και τη μητέρα του: «Ιωσήφ, υιός Δαβίδ, μη φοβηθής παραλαβείν Μαριάμ την γυναίκα σου». Ο Ιωσήφ πίστεψε αμέσως στα λόγια του αγγέλου, πως η κόρη που ήταν κοντά του «συνέλαβεν άνευ σποράς» και ότι παρέμενε παρθένα και αγνή, και έκανε ό,τι του διαμήνυσε ο θεϊκός απεσταλμένος: «Διεγερθείς ο Ιωσήφ από του ύπνου εποίησεν ως προσέταξεν αυτώ ο άγγελος Κυρίου και παρέλαβε την γυναίκα αυτού».
Η γέννηση του θείου βρέφους
Μετά τη γέννηση του Ιησού στη Βηθλεέμ, η αγία οικογένεια παρέμεινε στην πόλη, μέχρι να εμφανιστεί τουλάχιστον και πάλι στον ύπνο του Ιωσήφ ο άγγελος και να του καταμηνύσει ότι η ζωή του θείου βρέφους ήταν σε κίνδυνο από τον μανιασμένο Ηρώδη. Τον πρόσταξε να διαφύγουν στην Αίγυπτο και ο πάντοτε θεοσεβής Ιωσήφ υπάκουσε αμέσως, παίρνοντας τους προστατευόμενούς του και το βιος του και φεύγοντας νύχτα από τη Γαλιλαία.
Στα νέα εδάφη παρέμειναν μέχρι και τον θάνατο του αδίστακτου Ηρώδη, για τον οποίο πληροφόρησε τον Ιωσήφ και πάλι ο άγγελος, κι έτσι πλέον ήταν ελεύθεροι να επιστρέψουν στα πατρώα εδάφη των Αγίων Τόπων και να εγκατασταθούν εκ νέου στη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας, αποφεύγοντας ωστόσο τη Βηθλεέμ καθώς ο διάδοχος του Ηρώδη καραδοκούσε.
Εδώ σταματά η αναφορά των Ευαγγελιστών στον Ιωσήφ, αν και στην ιστορία με τον δωδεκάχρονο Ιησού στον Ναό του Σολομώντα περιλαμβάνεται μια μαρτυρία που αφορά και στους δυο γονείς του. Οι μελετητές της Βίβλου υποθέτουν ότι ο Ιωσήφ πρέπει να πέθανε λίγο μετά τη μετάβαση στον Ναό, γι’ αυτό και εξαφανίζονται τα ίχνη του από τα ευαγγελικά κείμενα…
Θάνατος και αγιοποίηση
Οι συνθήκες του θανάτου του Ιωσήφ δεν είναι γνωστές, καθώς οι ευαγγελιστές κράτησαν το στόμα τους κλειστό και αναφορές για την ύπαρξη του Ιωσήφ δεν συναντώνται πουθενά αλλού. Είναι πάντως πιθανό να ήταν ήδη νεκρός όταν ο Ιησούς επανεμφανίστηκε έπειτα από τα 18 άγνωστα χρόνια που αγνοούταν η τύχη του. Ο Ιωάννης υπαινίσσεται μάλιστα ότι ο Ιωσήφ δεν ήταν στη ζωή κατά τη σταύρωση του Θεανθρώπου (19:26-27).
Τόσο η Ορθόδοξη όσο και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έχουν αγιοποιήσει τον ταπεινό Ιωσήφ ως Άγιο Ιωσήφ Μνήστωρ, την ίδια στιγμή που είναι ο προστάτης άγιος του Μεξικού, του Καναδά και του Βελγίου…
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
